«Χωρίς την παραχώρηση του Θεού και αυτοί ακόμα οι δαίμονες δεν μπορούν να υπηρετήσουν τον διάβολον. Γιατί αυτός ο ίδιος ο Θεός επιτρέπει με την πρέπουσα φιλάνθρωπη και αγαθή πρόνοια στον διάβολο να επιφέρη με τους υπηρέτες του δαίμονες, διάφορες τιμωρίες. Αυτό το φανερώνει καθαρά η ιστορία του Ιώβ, ποὺ γράφει ότι δεν μπορούσε διόλου ο διάβολος να πλησιάση τον Ιώβ χωρίς την θέληση τoῦ Θεού».
Όμως… Υπάρχει και ένα μεγάλο όμως! Τα νενομισμένα και τα κανονικά στην Εκκλησία μας είναι πολύ πολύ διαφορετικά. Στην Εκκλησία μας υπάρχει η έννοια της θυσίας, της προσφοράς και της άμεσης σχέσης με τον ιερέα και την τοπική μας εκκλησία-ενορία, όπως και η λειτουργική μας προσευχή κατά την διάρκεια της λειτουργίας, η συλλειτουργία μας με τον ιερουργό ιερέα, πού σηματοδοτείται από την παρουσία μας και την ενεργό μας συμμετοχή την ώρα της θυσίας.
Γι αυτό καλό είναι να γράφουμε κάποια ονόματα σε ένα χαρτί, να πέρνουμε και ακόμα καλύτερα αν μπορούμε να φτιάχνουμε το πρόσφορο μας και με τους καρπούς πού μνημονεύει η αίτηση της εκκλησίας μας, νάμα, λιβάνι, κεριά, έλαιον, ελεημοσύνη να τα πηγαίνουμε στον Ιερέα της ενορίας μας ή τουλάχιστον διά ζώσης σε κάποιον ιερέα και να παραμένουμε συμπροσευχόμενοι και εμείς οι ίδιοι, ει δυνατόν στην λειτουργία. Σε αυτήν την θυσία ευαρεστείται ο Θεός.
Αυτή η μόδα με τις ιντερνετικές μνημονεύσεις και «ευκολίες» είναι μια καινοτομία, πού δεν έχει σχέση με το λειτουργικό ήθος και ασκητικό ήθος της εκκλησίας μας. Εκτός και αν κάποιος είναι ερημίτης και δεν μπορεί να πάει σε κάποιον ναό ή για οποιοδήποτε λόγο απέχει από καποια ενορία και μοναστήρι λόγω απόστασης ή ασθένειας.
Και με όλο τον σεβασμό και εμείς οι ιερείς στο διαδίκτυο δεν πρέπει να ενθαρρύνουμε τέτοιες καταστάσεις. Υπάρχει καλή πρόθεση και διάθεση και γω ο ίδιος το έχω κάνει ατυχώς πολλές φορές, το καταλαβαίνω. Αλλά δεν είναι λειτουργική ορθότητα.Δεν υποστηρίζω κάτι τέτοιο επειδή είναι κόπος. Πολλές φορές με τον συνεφημέριο παπα Σάββα μνημονεύουμε μαζί και χίλια ονόματα ανα λειτουργία.Δεν κάνει να το λέμε, λες και είναι κάτι σπουδαίο, αλλά για να καταλάβετε πώς δεν το έγραψα από τεμπελιά αλλά από αληθινή ευθύνη. Ψυχοχάρτια πού μας έχουν αφήσει από καιρούς και δεν προσκομίζουν πρόσφορα οι οικείοι τους από αδυναμία ή από αδιαφορία, τα μνημονεύουμε κάθε Κυριακή και εορτή, σαν να μην εχει περάσει μια μέρα από το τελευταίο τους μνημόσυνο. Δεν είναι λοιπόν θέμα κόπου. Αλλά το σωστό να λέγεται και να υπογράφεται!
Αμα χαλάμε σε κάποιους την μαγιονέζα και την ευκολία ας κάνουν αυτοκριτική. Αλλωστε φταίω κι εγω που τους ενθάρρυνα. Για τον δικό μου ζήλο και ενθουσιασμό να εξυπηρετήσω, παραθεώρησα το ορθο και το δίκαιο. Λυπάμαι πού δεν υποστηρίζω μια ασώματη, θεωρητική εκκλησία!Η Εκκλησία είναι συγκεκριμένη και τόσο «σάρκινη» και πραγματική, πού κρίνει την όποια θεωρία και ευκολία μας.
Αφήστε πού δημιουργούμε εντυπώσεις για την ξεχωριστότητα της ιερωσύνης και της προσωπικότητας μας και διαδικτυακούς ενορίτες. Και οι εκτός διαδικτύου ιερείς, ο κάθε ιερέας, από τον μικρότερο έως τον αγιότερο αυτή την ίδια εργασία και χάρη κάνουν και επιτελούν στην θεία λειτουργία! Και πολλοί από αυτούς είναι και καλύτεροι από εμάς, καθ όσον δεν προβάλλουν σαν κάτι ιδιαίτερο και ξεχωριστό, αυτό πού τους έχει δοθεί και μας έχει δοθεί σε όλους τους ιερείς ανεξαιρέτως, με ή χωρίς οπαδούς και θαυμαστές στο διαδίκτυο.
Επίσης, πολλοί λαϊκοί στο διαδίκτυο οργανώνουν ομαδικές προσευχές. Αυτό και αν είναι καινοτομία! Δεν ξέρω ποιοί πνευματικοί το ενθαρρύνουν όλο αυτό, αλλά λέσχες και ομάδες δεν νοούνται στην Εκκλησία. Η ομαδική δηλαδή λειτουργική προσευχή πολλών ανθρώπων είναι ΜΙΑ και είναι αυτή πού τελείται στις ακολουθίες της Εκκλησίας μας και ιδιαίτερα στην Θεία Λειτουργία, όπου ουσιοποιείται η Εκκλησία, δηλαδή το Σώμα των Πιστών.
Όλα έχουν γίνει πλαστικά, αλα καρτ και χωρίς γεύση και ουσία. Κατά παραγγγελία.
Σήκω βρε αδερφέ από την οθόνη και πάρε ένα πρόσφορο και δυο κεριά και πήγαινε στην εκκλησία στον ιερέα της γειτονιάς σου ή σε κάποιον ιερέα και δώσε ονόματα και κάτσε εκεί σε μια γωνιά να μυρίσεις λιβάνι και Θεό και πες μια προσευχή να νιώσεις μέλος εκ σώματος Χριστού.
Η θρησκεία του Χριστού είναι πονεμένη θρησκεία, ο ίδιος ο Χριστός καρφώθηκε απάνω στο ξύλο: κι η μητέρα του η Παναγία πέρασε κάθε λύπη σε τούτον τον κόσμο.
Γι’ αυτό καταφεύγουμε σε Κεiνη, που την είπανε οι πατεράδες μας: «Καταφυγή», «Σκέπη του κόσμου», «Γοργοεπήκοο», «Γρηγορούσα», «Οξεία αντίληψη», «Ελεούσα», «Οδηγήτρια», «Παρηγορίτισσα» και χίλια άλλα ονόματα, που δεν βγήκανε έτσι απλά από τα στόματα, αλλά από τις καρδιές που πιστεύανε και που πονούσανε.
Μονάχα στην Ελλάδα προσκυνιέται η Παναγία με τον πρεπούμενο τρόπο ήγουν με δάκρυα με πόνο και με ταπεινή αγάπη. Γιατί η Ελλάδα είναι τόπος πονεμένος, χαροκαμένος, βασανισμένος από κάθε λογής βάσανο.
Κι από τούτη την αιτία το έθνος μας στα σκληρά τα χρόνια βρίσκει παρηγοριά και στήριγμα στα αγιασμένα μυστήρια της ορθόδοξης θρησκείας μας, και παραπάνω από όλα στο Σταυρωμένο το Χριστό και στη χαροκαμένη μητέρα του, που πέρασε την καρδιά της σπαθί δίκοπο.
Σε άλλες χώρες τραγουδάνε την Παναγία με τραγούδια κοσμικά, σαν νάναι καμιά φιληνάδα τους, μα εμείς την υμνολογούμε με κατάνυξη βαθειά, θαρρετά μα με συστολή, με αγάπη μα και με σέβας,σαν μητέρα μας μα και σαν μητέρα του Θεού μας.
Ανοίγουμε την καρδιά μας να τη δει τι έχει μέσα και να μας συμπονέσει. Η Παναγία είναι η πικραμένη χαρά της Ορθοδοξίας, «το χαροποιόν πένθος», «η χαρμολύπη» μας, «ο ποταμός ο γλυκερός του ελέους», «ο χρυσοπλοκώτατος πύργος και η δωδεκάτειχος πόλις».
Το φως στην διδασκαλία της ορθοδόξου πίστεώς μας κατέχει πρωτεύουσα θέση. Όχι βέβαια το φως το αισθητό, το κτιστό με όλα του τα γνωρίσματα τα φθαρτά και πεπερασμένα, αλλά το άκτιστό, και αΐδιο το Φώς το εκ Φωτός, όπως ομολογούμε στο σύμβολο της πίστεως. Ο Χριστός δηλαδή, που γνωρίζει τον εαυτό Του στους πιστούς ως φώς. Σ’ εκείνους που δια της βιοτής τους αξιώθηκαν αυτής της θεοποιού θεωρίας του ακτίστου Φωτός.
Όλες οι εκκλησιαστικές τέχνες τονίζουν αυτή την αποκαλυπτική αλήθεια, ότι ο Θεός είναι φώς, και ως φως γνωρίζει τον εαυτό του στους θεουμένους.
Αυτό το φως στην ζωγραφική των εικόνων εκφράζεται ως φωτεινό στεφάνι γύρω από τις ιερές κεφαλές των εικονιζομένων προσώπων. Δηλώνει ότι ο άνθρωπος αυτός μετείχε από αυτή την ζωή της καθαρτικής, φωτιστικής, καί, θεοποιού ενεργείας του Τριαδικού Θεού.
Ο φωτοστέφανος, έχει καταγωγή ειδωλολατρική, και κληροδοτήθηκε αργότερα στην χριστιανική τέχνη. Τον συναντάμε στην Αίγυπτο, ως σύμβολο του ηλίου· κατόπιν και στον Βουδισμό, και από εκεί στην Ρώμη. Για παράδειγμα, φωτοστέφανος περιβάλλει την κεφαλή του αυτοκράτορος Τραϊανού στην αψίδα του Μ. Κωνσταντίνου. Αλλά και αργότερα, κυρίως απο τον ιβ’ αιώνα σε πολλά αραβικά χειρόγραφα. Ενώ σε πολλές εικόνες της δύσης ο φωτοστέφανος είναι απαραίτητος να δηλώση την αγιότητα του εικονιζομένου προσώπου λόγω της κοσμικότητας που τα διακρίνει, στην ορθόδοξη ζωγραφική των εικόνων μπορούμε και από την όλη στάση του εικονιζομένου να καταλάβουμε την ιερότητά τους. Παρατηρούμε μάλιστα ότι σε πολλές εικόνες των παλαιοτέρων χριστιανικών παραστάσεων, όπως π.χ. στις τοιχογραφίες των κατακομβών, σε εικόνες του Χριστού και της Παναγίας ο φωτοστέφανος απουσιάζει εντελώς, καθώς επίσης και σε σαρκοφάγους του ιδ’ αιώνος και σε ορισμένα ψηφιδωτά, όπως π.χ. στα ψηφιδωτά του τρούλου του αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης.
Όταν οι χριστιανοί άρχισαν να χρησιμοποιούν τον φωτοστέφανο τον έβαζαν, όπως φαίνεται, όχι μόνο ως διακριτικό των ιερών μορφών, αλλά και των σημαινόντων προσώπων, όπως π.χ. στην Santa Maria Maggiore, φωτοστέφανο έχει και ο Ηρώδης, και όπως στον άγιο Βιτάλιο, οι Ιουστινιανός και Θεοδώρα. Γενικότερα στο Βυζάντιο, φωτοστέφανο έχουν τα μέλη της βασιλικής αυλής.
Για την ορθόδοξη εικονογραφία ο φωτοστέφανος καθιερώθηκε ως σύμβολο της μεθέξεως του εικονιζομένου προσώπου με τον Θεό, την πηγή του φωτός.
Ο φωτοστέφανος τοποθετείται μόνο στο κεφάλι του αγίου και όχι σε όλο του το σώμα, διότι ο εγκέφαλος είναι το πολυτιμότερο όργανο στον άνθρωπο· σ’ αυτόν οδηγούν και από αυτόν πηγάζουν όλες οι αισθήσεις· εκεί είναι το κέντρο της σκέψεως και της διανοίας. Τα πρόσωπα της εικόνας που διαπερνώνται από τούτο το άκτιστο φως μετέχουν μυστικά στην ζωή του Θεού, αφού κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης “διά τούτο τω φωτί, προσεγγίσασα η ψυχή φως γίνεται”.
Στην Δύση ο πνευματικός χαρακτήρας του συμβόλου αυτού παρανοήθηκε εντελώς. Έλαβε την μορφή ελλειψοειδούς, κυκλικού στεφανιού, που σχεδιάζεται πάνω και πέρα από το κεφάλι των αγίων. Εικονίζεται ως ακτινοβολία που πηγάζει μέσα από την μορφή του εικονιζομένου αγίου· “Ψυχή η καταλαμφθείσα τελείως υπό του αρρήτου κάλλους της δόξης του φωτός του προσώπου του Χριστού, και κοινωνήσασα πνεύματι αγίω τελείως… όλη οφθαλμός, και όλη φώς, και όλη πρόσωπον”, κατά τον άγιο Μακάριο τον μέγα.
Το χρώμα που χρησιμοποιείται συνήθως για τον φωτοστέφανο είναι χρυσό ή κίτρινο. Ο χρυσός κυρίως, αντιθέτως από τα άλλα χρώματα, δεν ζη από το φως διότι είναι φώς. Άλλωστε η παχύτητα της ύλης υπονοεί την απουσία φωτός, ενώ και η έντονη φωτεινότητα ελαφρώνει το βάρος και προκαλεί διαφάνεια.
Ο φωτοστέφανος μπορεί να κοσμείται με διάφορα σχήματα ή λουλούδια κ.λ.π., ενώ αυτόν του Χριστού τον συναντάμε σταυροφόρο, έχοντα μέσα του τα γράμματα Α-Ω ή αργότερα Ο-ΩΝ. Μπορούμε δε να τον συναντήσουμε και σε άλλους τύπους όπως, τετράγωνο ή τρίγωνο. Ο τετράγωνος έμπαινε συνήθως σε ιερά πρόσωπα που ήταν εν ζωή, για κάποιο ιερό έργο που επιτελούσαν. Τέτοιους φωτοστεφάνους συναντούμε στις κεφαλές των δύο κτητόρων που εικονίζονται εκατέρωθεν του αγ. Δημητρίου στον νότιο πεσσό του Ι. Βήματος του ομωνύμου ναού. Αλλά, και από τον ΙΓ’ αιώνα εμφανίζεται στην Δύση σχεδιαζόμενος, κυρίως στην παράσταση της Αγίας Τριάδος ή να περικλείη τον “Παντεπόπτην Θείον Οφθαλμόν”.
Ο φωτοστέφανος, λοιπόν, είναι εκείνο το σύμβολο που από την πρώτη του εμφάνιση δήλωνε κάτι ξεχωριστό και χρησιμοποιήθηκε από τους αγιογράφους για να δηλώση την θέωση και τον αγιασμό του εικονιζομένου προσώπου. Σ’ αυτόν τον εκφαντορικό γνόφο, (κατά τον Αρεοπαγίτη άγιο Διονύσιο) ας αποβλέπουμε όλοι μας μετέχοντας στην καθαρτική, φωτιστική, θεοποιό ενέργεια της Παναγίας Τριάδος.
Ο φωτοστέφανος των αγίων φως και ζωή
του Ιεροδιακόνου Σιλουανού Πεπονάκη
Από το περιοδικό : εκκλησιαστική παρέμβαση , Νοέμβριος 2000.
*Η δράση των Προφητών Ηλία και Ενώχ στα έσχατα, περιγράφεται προφητικά στο 11o κεφάλαιο της Αποκάλυψης ,ενώ προφητικές αναφορές σ΄αυτούς συναντάμε και σε άλλα βιβλία της Καινής αλλά και της Παλαιάς Διαθήκης.
«και δώσω, λέει ο Θεός, τοις δυσί μάρτυσί μου, και προφητεύσουσιν ημέρας χιλίας διακοσίας εξήκοντα… ούτοι έχουσιν εξουσίαν τον ουρανόν κλείσαι, ίνα μη υετός βρέχη τας ημέρας της προφητείας αυτών. και… το θηρίον το αναβαίνον εκ της αβύσσου… αποκτενεί αυτούς.»(Αποκ. 11,3-7).
Ακολουθεί η ομιλία του μακαριστού Πατρός Αθανασίου Μυτιληναίου:
ΟΜΟΘΥΜΑΔΟΝ 